Tövbe olmasaydı insanlar helak olurdu. Fakat tövbe Allah’ın bir rahmetidir. İnsan pişman olduktan, günahından vazgeçtikten ve bir daha aynı günaha girmemeye kararlı olduktan sonra Allah’ın onu bağışlayacağından emin olmalıdır.

Tövbenin üç rüknü vardır: Pişmanlık, hemen o günahı bırakmak ve bir daha o günaha dönmemeye kesin kararlı olmak.

Dr. Ömer Abdülkafi:

Ve hakkına girdiği kişiye hakkını vermek.

Hak, Allah hakkı ve kul hakkı olmak üzere iki çeşittir.

Dr. Muhammed Ratıb:

Kul hakkı varsa tabi öyledir. Bir Allah hakkı bir de kul hakkı vardır. Öyle görünüyor ki kul hakkı çok korkunçtur. Zira Rasulullah (s.a.v.) bir sahabinin cenaze namazını kılmaktan geri durmuştur.

Kul hakkı, alınan hakkın iade edilmesi ve karşı tarafın affı olmadan bağışlanmaz.

(( أعليه دين؟ قالوا: نعم، قال: صلوا على صاحبكم، ولم يصلّ عليه، إلى أن قال أحدهم: عليّ دينه يا رسول الله، فصلى عليه، في اليوم التالي سأل هذا الذي تعهد الدين: أأديت الدين؟ قال: لا، سأله في اليوم الثالث: أأديت الدين؟ قال: لا، سأله في اليوم الرابع: أأديت الدين؟ قال: نعم، قال: الآن بردت عليه جلده ))

[ أحمد عن جابر ]

“(Rasulullah (s.a.v.) Sordu) ‘Borcu var mıydı?’ ‘Evet’ dediler. Efendimiz: ‘cenaze namazını kılın’ buyurdu. Kendisi namazını kılmadı. Sonra birisi ‘Ya Rasulallah ben onun borcunu üstlendim’ dedi. Ve Efendimiz o zaman cenaze namazını kıldı. Ertesi gün borcu ödeyeceğini vaat eden kişiye sordu: ‘Ödedin mi?’ Adam ‘Hayır’ dedi. Ertesi gün yine sordu. Adam yine ödemediğini söyledi. Dördüncü gün yine aynı soruyu sordu ve bu sefer adam ‘evet’ deyince Efendimiz şöyle buyurdu: “Şimdi vücudu serinledi’’

  (Ahmed b. Hanbel Cabir’den nakletmiştir)

Efendim üzerimizde Allah’ın hakkı olur, bu bağışlanır, burada durumun düzelmesi bir anlık bir meseledir. Allah ile arandaki hakta af kolaydır. Fakat insanların hakkını alırsan şu iki şart gerçekleşmeksizin bağışlanamazsın: Hakkını geri iade etmek ve affedilmek.